عبودیت خداوند نقطه اشتراک سه ستاره تابناک علوی

عبودیت و بندگی خداوند متعال، راهی است که انسان را به کمال حقیقی می‌رساند و ارتباطی بی‌نظیر میان انسان و خالق ایجاد می‌کند. این ویژگی، به‌ویژه در زندگی سه ستاره نورانی خاندان عصمت و طهارت، یعنی حضرت امام حسین (علیه السلام)، امام سجاد (علیه السلام) و حضرت عباس (علیه السلام)، نمود پیدا کرده است. عبودیت در زندگی این بزرگان نه‌تنها به‌عنوان ویژگی‌ای فردی بلکه به‌عنوان الگویی شایسته برای تمامی انسان‌ها مطرح شده است. این مقاله به بررسی این ویژگی مشترک در زندگی این شخصیت‌های عظیم و معرفی آن به‌عنوان الگویی بی نظیر برای پیروی می‌پردازد.

معنای عبودیت

عبودیت در لغت به معنای بندگی و اطاعت محض است و از ریشه «عبد» گرفته شده که نشان‌دهنده تسلیم کامل در برابر اراده خداوند است. این مفهوم در اسلام، به مرتبه‌ای از کمال انسان اشاره دارد که در آن، فرد با شناخت کامل خداوند و آگاهی از جایگاه خود به‌عنوان مخلوق، تمام افکار، اعمال و نیت‌های خود را در راستای رضای الهی قرار می‌دهد. عبودیت در اسلام فراتر از انجام ظاهری اعمال عبادی مانند نماز و روزه است؛ بلکه به معنای پذیرش ربوبیت و مالکیت مطلق خداوند بر تمامی ابعاد زندگی است.

در دیدگاه عرفانی، عبودیت به معنای فانی شدن در اراده خداوند و رسیدن به مقام قرب الهی است. انسان عبد، خواسته‌های خود را کنار می‌گذارد و خواسته الهی را بر همه چیز ترجیح می‌دهد. امام علی (علیه السلام) در این‌باره می‌فرمایند: «کَفَى بِی عِزّاً أَنْ أَکُونَ لَکَ عَبْداً، وَ کَفَى بِی فَخْراً أَنْ تَکُونَ لِی رَبّاً» ، « برای من افتخار بزرگی است که بنده تو باشم و همین مرا کافی است که تو پروردگار من باشی».

جایگاه عبودیت

قرآن کریم بارها به مفهوم عبودیت اشاره کرده و آن را جوهره خلقت انسان معرفی می‌کند: «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ» ، « من جن و انسان را نیافریدم جز برای اینکه مرا عبادت کنند»[1]. و همچنین در آیاتی دیگر اشاره می کند که خداوند، جهان را براي انسان و انسان را براي خودش آفريد و بندگي و عبودیت را راهي براي رسيدن به خودش معرفی کرده است: «و ان اعبدوني هذا صراط مستقيم»، « و مرا پرستش کنید، که این راه مستقیم (سعادت ابدی و رسیدن به من) است!»[2].

از نظرگاه بررسی فلسفه بعثت هم، جایگاه عبودیت بسیار برجسته است چون دعوت به بندگي خدا و پرهيز از بردگي طاغوت یکی از مهمترین فلسفه بعثت پیامبران است: «و لقد بعثنا في کل امة رسولا ان اعبدوا الله و اجتنبوا الطاغوت»، « ما در هر امتی رسولی برانگیختیم که: «خدای یکتا را بپرستید؛ و از طاغوت اجتناب کنید!».

پيامبران در اين راه رنج‏هاي زيادي کشيدند و شهيدان بسياري تقديم کردند؛ «و کأين من نبي قاتل معه ربيون کثير»، «چه بسیار پیامبرانی که مردان الهی فراوانی به همراه آنان جنگ کردند!».

امام حسین علیه السلام و عبودیت

امام حسین (علیه السلام) به‌عنوان فردی که تمام زندگی‌اش را وقف بندگی و رضای الهی کرده بود، اولویتش در هر تصمیم و اقدامی جلب رضایت پروردگار و بندگی مطلق حضرت حق بوده است. شخصیت ایشان بر پایه تقوا، ایمان، و اخلاص بنا شده بود، به گونه‌ای که هر اقدام او نمایانگر تسلیم کامل در برابر اراده الهی بود. عبودیت امام حسین (علیه السلام) اجازه نداد تا با طاغوت زمانش سازش کند یا از اصول دین تخطی نماید. او بندگی خداوند را بر هر مصلحت‌طلبی مقدم می‌دانست. او حتی در شب عاشورا، زمانی که دشمنان برای حمله آماده می‌شدند، از سپاه دشمن یک شب مهلت خواست تا به نماز و راز و نیاز با خداوند بپردازد. این رفتار نشان‌دهنده اهمیت عبودیت در نظر ایشان حتی در سخت‌ترین شرایط زندگی است.

عبودیت امام حسین (علیه السلام) در دعاها و مناجات‌های ایشان نیز به زیبایی نمایان است. دعای عرفه، یکی از مهم‌ترین آثار به‌جا مانده از ایشان، اوج معرفت و عبودیت وی را نشان می‌دهد. در این دعا، ایشان با زبانی سرشار از عشق و تسلیم، خداوند را می‌خواند و ارتباط عمیق خود را با معبود بیان می‌کند.

بر همین اساس به جرأت می توان گفت کنیه «اباعبدالله» به معنای «پدر بندگان خدا»، نشان‌دهنده جایگاه والای ایشان در احیای عبودیت و راهنمایی بندگان به سوی خداوند است.

در بین اعراب و معمولا بخاطر رعایت ادب و احترام افراد را با کنیه و یا انتساب به پدر معرفی می کنند مثلا ابا محمد یا ابالحسن و نظیر آن. مهمترین کنیه امام حسین علیه السلام عنوان مبارک «ابا عبدالله» است. با مطالعه احوال فرزندان آن حضرت متوجه می شویم که آن حضرت پسری به نام عبدالله نداشته که به استناد و انتساب به او به «ابا عبدالله» معروف شده باشد. از طرفی در روایات بسیاری آمده است که امام حسین علیه السلام در دوران کودکی و قبل از تولد فرزندانش در کلام مبارک پیامبرگرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم و امیر المومنین علی علیه السلام « ابا عبدالله» خوانده شده است. پس این نامگذاری علت یا علل دیگری فراتر از رسم و تصورات معمول دارد.

بسیاری از علمای بزرگ اسلام معتقدند بکار بردن لقب «اباعبد الله» برای امام شهید بدان جهت است که او پدر تمام بندگان خالص خداوند است ، زیرا اگر امام حسین علیه السلام قیام نمی کرد و خون پاک خود و فرزندان و یارانش را نثار نمی کرد دیگر نشانی از توحید و عبودیت باقی نمی ماند که مردم  عبد آن خدا و عامل به آن توحید باشند.

او با خون پاک خود آنچنان تحولی در عالم عبودیت ایجاد نمود که هر عبد الهی که در عالم وجود خدا را عبادت کند مدیون خون پاک اوست و عبودیت واقعی خداوند اثر وجود امام حسین علیه السلام است و از رو جهت او «ابا عبدالله» نامیده شده است.

زین العابدین علی بن الحسین علیه السلام و عبودیت

عبودیت در زندگی امام سجاد (علیه السلام) محور اصلی شخصیت و رفتار ایشان بود. لقب «زین‌العابدین» و «سجاد» نشان‌دهنده توجه ویژه ایشان به عبادت و بندگی خداست. ایشان در سخت‌ترین شرایط، مانند دوران اسارت پس از عاشورا، با دعا و راز و نیاز، عبودیت را به‌عنوان راه مقاومت و آرامش در برابر مشکلات نشان دادند. کتاب «صحیفه سجادیه» نیز به‌عنوان میراث گران‌بهای امام، عمق معرفت و عبودیت ایشان را برای انسان‌ها به تصویر می‌کشد.

امام باقر علیه السلام عبادت پدر بزرگوارشان را چنین توصیف می کند: «پدرم شب ها آن قدر نماز می خواند که هنگام رفتن به رختخواب، از ناتوانی بر روی زمین خود را می کشاند.»

در برخی از روایات، کیفیت عبادت امام علیه السلام اینگونه گزارش شده است: «امام علیه السلام در حال نماز، مانند چوب خشکی بی حرکت می ایستاد، مگر این که باد لباس های ایشان را به حرکت درمی آورد. چون به نماز قامت می بست، رنگ چهره اش متغیر می شد و در حال سجده، آن قدر می ماند که عرق از سر و روی مبارکش جاری می شد. هنگام وضو گرفتن، از خوف خدا، رنگش می پرید و این چنین خود را برای دیدار پروردگار آماده می ساخت».

دختر آن حضرت فاطمه، روزی به صحابی جلیل القدر، جابر بن عبد الله انصاری، گفت که هر طور شده امام علیه السلام را قانع سازد ازعبادتش بکاهد، تا خدای ناکرده صدمه ای به ایشان نرسد و به مریضی گرفتار نیاید. زیرا او تنها فرزند به جا مانده حسین علیه السلام و تنها حجت خدا، بر روی زمین است.

حضرت عباس علیه السلام و عبودیت

حضرت عباس (علیه السلام) به‌عنوان «عبد صالح»، الگوی بندگی خالص خداوند است. اطاعت کامل ایشان از امام حسین (علیه السلام) و فداکاری در روز عاشورا، تجلی عبودیت در عمل است. در زیارتی که از امام صادق علیه السلام برای حضرت عباس علیه السلام وارد شده، در میان همه نام هایی که می توانست به ایشان اعطاء کند از لفظ مبارک عبد صالح برای معرفی آن حضرت استفاده کرده و فرموده است « السلام علیک ایها العبد الصالح ، المطیع لله و لرسوله و لامیر المؤمنین و  الحسن و الحسین».

عبادت‌های شبانه و سجده‌های طولانی‌مدت او که آثار آن بر پیشانی‌اش نمایان بود، عمق بندگی و تسلیم او در برابر اراده الهی را نشان می‌دهد.

قرآن کریم یکی از نشانه های بندگان مخلص خدا را آثار سجده در پیشانی آنها می داند: «سیماهم فی وجوههم من اثر السجود»، «نشانه های آنها در صورتهایشان بر اثر سجده های زیاد است» و حضرت عباس علیه السلام این گونه بود و در تاریخ می خوانیم: «وبین عینیه اثر السجود»، « در پیشانی و بین چشمان او اثر سجده نمایان بود.

نقل شده که روی قاتل عباس که از طایفه «بنی دارم» بود، سیاه شده بود. علت را از او پرسیدند. گفت: «من مردی را که در وسط پیشانی او اثر سجده بود کشتم که نامش عباس بود». جعفر نقدی درباره آن حضرت چنین می گوید: «و هو من عظماء اهل البیت علما و ورعا ونسکا و عبادة»، «او از بزرگان اهل بیت است از نظر دانش و پارسایی و نیایش و عبادت».

این ویژگی ها و عبودیت حضرت عباس علیه السلام او را به نماد وفاداری، ایثار و بندگی خدا تبدیل کرده است.

سلام علیهم یوم ولدوا و یوم ماتوا و یوم یبعثون حیا.

سید هاشم موسوی

[1] . سوره ذاریات، آیه 56.

[2] . سوره یس، آیه 61.