درک عظمت ماه مبارک رمضان پیش نیاز رسیدن به فیوضات آن

مقدمه

هفته پیش رو ان شاء الله آغاز ماه مبارک رمضان و شروع تمرین بندگی و تربیت نفوس سرکش با استفاده از فضای روحانی و معنوی ای است که خداوند به برکت این ماه کریم در اختیار بندگانش قرار می دهد. به همین مناسبت موضوع مقالاتی که در طول این ماه مبارک ارائه می شود را اختصاص می دهیم به مطالعه عظمت این ماه، آثار و برکات روزه و نیز وظائفی که مؤمنین در طول این ماه خواهند داشت.

ضرورت معرفت نسبت به ماه مبارک رمضان

قبل از ورود به بحث از ماه مبارک رمضان، عظمت و برکت آن و نیز اهمیت روزه داری، یادآوری این نکته را لازم می دانم که انجام درست و صحیح هر کاری از جمله روزه ماه مبارک رمضان که مهمترین و آشناترین وظیفه انسان مومن در این ماه است و کسب نتیجه مورد انتظار از آن، در گرو آگاهی و معرفت کامل آن است.

امام علی علیه السلام در همین رابطه مطلب بسیار مهمی به یکی از شاگردان مستعد خود در حوزه اخلاق و عرفان یعنی کمیل بن زیاد می آموزد. ایشان فرماید« یا کمیل ما من حرکة الا و انت محتاج فیها الی معرفة» « ای کمیل هیچ حرکتی و فعالیتی نیست مگر آنکه تو در انجام آن به علم و معرفت نیاز داری».

همچنین معصومین عليهم السلام آگاهی و معرفت بیشتر را مهمترین ملاک برتری مسلمانان بر یکدیگر می دانند و با صراحت این چنين می فرمایند: «بَعضُكُم أَكثَرُ صَلاةً مِن بَعضٍ، و بَعضُكُم أَكثَرُ حَجّاً مِن بَعضٍ، و بَعضُكُم أَكثَرُ صَدَقَةً مِن بَعضٍ، و بَعضُكُم أَكثَرُ صِياماً مِن بَعضٍ، و أَفضَلُكُم أَفضَلُكُم مَعرِفَةً». برخى از شما نمازش بيش از ديگران است و برخى حجّش بيشتر است و برخى صدقه اش بيشتر است و برخى روزه اش بيشتر است ؛ ولى برترينِ شما ، كسى است كه معرفتش بيشتر باشد.

بنابر این درک عظمت ماه مبارک رمضان و فرمان های پروردگار در این ماه ، خود یک واجب مقدمی است که توجه خاص روزه داران این ماه را می طلبد بگونه ای که در اثر این توجه، لذت روزه داری و کارائی و مفید بودن آن غیر قابل انکار خواهد بود. در روایتی از امام معصوم علیه السلام آمده است که «اگر مردم معرفت کافی از ماه رمضان می‌داشتند، آرزو می کردند که همیشه ماه رمضان می بود.» و حتی امام سجاد علیه السلام در دعای ورود به ماه مبارک رمضان به عنوان یکی از مهمترین درخواست هایش از خداوند می خواهد که «معرفت نسبت به فضیلت ماه رمضان و نیز توفیق حفظ عظمت و حرمت ماه رمضان را به وی الهام نماید».

منابع شناخت ارزش و عظمت ماه رمضان

پس از درک ضرورت معرفت نسبت به ماه مبارک رمضان، اولین سوالی که به ذهن می رسد این است که مهمترین منابع دستیابی به ارزش، عظمت و اسرار این ماه چیست؟ آیا منبع قابل اعتماد و راه امنی برای شناخت از آن وجود دارد یا خیر؟

در پاسخ به این پرسش، می توان چنین گفت: از آنجا که معرفی ماه رمضان به عنوان ماه خدا و وجوب روزه در این ماه، بواسطه قرآن کریم تشریع شد و سپس توسط ائمه معصومین علیهم السلام تبیین گردید،  قطعا این دو منبع، خود بهترین راه امن برای رسیدن به اسرار و ارزش های آن هستند و مطالعه آثار علماء و دانشمندانی که روی اسرار و معارف این ماه بزرگ کار کرده اند نشان می دهد که همه آنان نیز از طریق سفره با برکت قرآن و اهل بیت علیهم السلام به این معارف ناب رسیدند.

انواع معرفت نسبت به ماه مبارک رمضان

آگاهی و معرفت نسبت به این ماه شریف دو گونه است: ظاهری و باطنی. معرفت ظاهری شامل آگاهی از احکام روزه و اعمال مستحب است، درحالی‌که معرفت باطنی، درک اسرار و حقیقت این ماه را شامل می‌شود. آنچه که برای روزه دار مهم است رسیدن به معرفت باطنی است، همان چیزی که در زبان روایات از آن به اسرار روزه تعبیر می شود.

افرادی که نسبت به این ماه، فقط دارای معرفت ظاهری هستند هیچ فرقی بین این ماه با ماه های دیگر نمی بینند، اما کسانی که نسبت به آن معرفت باطنی دارند و علاوه بر احکام ظاهری به اسرار و باطن آن هم پی بردند می فهمند که آنچه در باطن این ماه می گذرد کاملاً متفاوت است و بر همین اساس خود را از همین ابتدای کار مهیای خوشه چینی و بهره برداری حداکثری از این ماه خواهند کرد.

ماه رمضان، ماه میهمانی خاص الهی

برای آشنایی با گوشه ای از باطن این ماه شریف، به یک فراز از خطبه معروف جمعه آخر ماه شعبان که توسط پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله ایراد شده اشاره می کنیم. حضرت در واقع به دور از هر تشبیه و کنایه ای و در صدد بیان باطن این ماه می فرمایند«شَهْرٌ دُعِيتُمْ  فِيهِ  إِلَى ضِيَافَةِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِيهِ مِنْ أَهْلِ كَرَامَةِ اللَّه»[1] ، «ماهی است که در آن به میهمانی خدا دعوت شدید و در این ماه از سوی خداوند مورد تکریم واقع شدید». گویا پیامبر اسلام می خواهد بفرماید: خداوند متعال که مالک همه هستی است در این ماه خاص، سفره ای پهن کرده که وسعت آن از زمین تا آسمان است و کریمانه و به قصد پذیرائی از عموم بندگانش ضیافت بی نظیری تدارک دیده است.

در بخش دیگری از همین خطبه می فرماید: «این ماه ماهی است که درهای بهشت به روی شما باز شده است و درهای جهنم به روی شما بسته شده است». در اینجا نیز کانّه در صدد تفهیم این معنا است که در واقع باطن ماه رمضان یکی از منازل بهشت است و اگر طالب رسیدن به منازل بهشتی هستید از کلید ماه رمضان برای ورود به آن منازل استفاده کنید. و البته اگر کسی در اثر نداشتن معرفت لازم نسبت به این ماه بزرگ و فرصت طلائی، خود را از بهره مندی از این میهمانی کریمانه محروم کرده است حق ندارد جز خودش، کسی را سرزنش نماید.

آمادگی برای همنشینی با میهمانان پروردگار

بنابر درکی که از آیه یکصد و هشتاد و سه سوره بقره [2]بدست می آید و نیز صریح سخن پیامبر اکرم در خطبه شعبانیه، همه مؤمنین با یک کارت دعوت عمومی به یک میهمانی بزرگ دعوت شده اند، میهمانی ای با حضور شخصیت های بسیار بزرگ، که صرف همنشینی با آنان برای یک لحظه ، بزرگترین افتخار زندگی هر کسی خواهد بود، بنابر این اولین وظیفه مدعو برای ورود به این میهمانی بزرگ آماده سازی خویشتن است، نظیر همان آماده سازی برای ورود به حرم ائمه معصومین علیهم السلام که معمولا با قرائت دعای مخصوص اذن دخول صورت می گیرد. برای ورود به این میهمانی استثنائی هم باید اذن دخول گرفت. یعنی برای بهره مند شدن از ظرفیتهای این میهمانی باید خود را لایق ورود به این ماه ساخت. خوشا به حال کسانی که از ماه رجب و شعبان مشغول بوده و اذن ورود به این ماه را گرفته اند.

البته نا امیدی در درگاه خداوند متعال همیشه ناپسند بوده و بخصوص در ماه مبارک رمضان نا پسند تر است به همین خاطر امام سجاد علیه السلام برای همه کسانی که با تاخیر آمده اند نیز نسخه ای زیبا صادر کرده که می توانیم آن را در دعای مکارم الاخلاق ببینیم. ایشان در ضمن درخواست از خداوند سبحان چنین اظهار می کند: «الهی عِنْدَكَ مِمَّا فَاتَ خَلَفٌ، وَ لِمَا فَسَدَ صَلَاحٌ، وَ فِيمَا أَنْكَرْتَ تَغْيِير»[3]، «خدایا آنچه از من گذشته و انجام ندادم، تدارک و جبرانش نزد توست، و آنچه را که فاسد کرده و از کار انداختم اصلاحش نزد توست، و آنچه از اعمال من مورد رضای تو نیست و نمی پسندی تغییرش در دست توست.»

بنابر این و به عنوان مقدمه آمادگی برای ورود به این میهمانی عظیم لازم است به مطالعه در باره باطن این ماه مبارک بپردازیم تا با شناخت بیشتر از فرصت های نابی که در اختیار ما گذاشته می شود، ظرف وجود خود را پذیرای بیشترین رحمت و نعمت های بی انتهای این ماه نمائیم و اگر احتمالا از جاماندگان از برکات ماه رجب و شعبان هستیم، فرصت آخر را از دست ندهیم

بخاطر داشته باشیم که فرصت ها همان طور که امام علی علیه السلام فرمودند چون ابر سریع می گذرند: « الْفُرْصَةُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ، فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَيْرِ»، فرصت، چون ابر مى گذرد. پس، فرصتهاى كار خوب را غنيمت شمريد. بنابر این، این فرصت ها نیستند که باید منتظر ما بمانند تا هر زمان که خواستیم بتوانیم از آنها  استفاده کنیم بلکه این ما هستیم که باید فرصت ها را شناسائی و دنبال آن بگردیم و بویژه در امور خیر، با سرعت و سبقت از دیگران نگذاریم که از دست برود.

قرآن کریم هم یکی از  مواردی که شتاب و عجله در آن را می پسندد همین مورد استفاده از فرصت های خیر است و می فرماید: «فَاستَبِقُوا الخَيراتِ[4]»، «پس در نیکى‌ها و اعمال خیر بر یکدیگر سبقت بگیرید» لذا سزاوار است همه ما در این ماه مبارک، مخصوصا کسانی که نتوانستیم از فرصت رجب و شعبان بخوبی استفاده کنیم، همتی کنیم و با استفاده از فرصت، روزه، استغفار و تلاوت قرآن در این روزها و شب های نورانی، بتوانیم از بخشی از باطن پربار این ماه عظیم بهره مند شویم.

سید هاشم موسوی

[1] . الأمالي( للصدوق)، النص، ص: 93

[2] . «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ»

[3] . الصحيفة السجادية، ص: 98.

[4] . بقره، آیه148.