مقدمه
ماه مبارک رمضان دارای ویژگی های فراوانی است که هر یک از آن ها کافی است تا این ماه را از بقیه ماه های سال متمایز کند. برخی از این ویژگی ها، شاید بخاطر اهمیت فوق العاده آن ها، هم در قرآن کریم و هم در روایات معصومین علیهم السلام به صورت خاص مورد توجه قرار گرفته است. نخستین خصوصیت ماه رمضان که اتفاقا این ماه با آن خصوصیت نیز شناخته می شود روزه آن است. لذا در برخی از تعابیر از ماه رمضان به ماه روزه تعبیر می شود. روزه، در ظاهر، پرهیز از خوردن، آشامیدن و سایر مبطلات است ولی در واقع حقیقتی فراتر و باطنی عمیق دارد که رسیدن به انتهای ثواب های بی شمار روزه متوقف بر درک باطن روزه است. در شماره قبل در باره این ویژگی کمی بحث شده است.
پیوند مستحکم قرآن با ماه رمضان
دومین و مهمترین ویژگی این ماه، پیوند مستحکم آن با قرآن کریم است زیرا در این ماه و در شب قدر آن، قرآن کریم بر قلب پيامبر اکرم صلّى الله عليه وآله و سلّم نازل شده است. «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ؛ ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم»، و یا در آیه ای دیگر می فرماید: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآن؛ ماه رمضان، ماهی که قرآن در آن نازل شده». به همین خاطر یکی از امور بسیار مهم در اين ماه، تلاوت قرآن مجيد است.
قرآن کریم اختصاص به قشر خاصى از مردم ندارد؛ همانگونه كه عالمان بزرگ و فلاسفه و دانشمندان عظيم الشأن از آن بهره می گيرند، مردم عوام كه قادر بر تلاوت قرآن هستند نيز در حد توان و درك خود از آن استفاده مى كنند. اين ويژگى در كتاب هاى ديگر ديده نمى شود.
در بیان اهميت تلاوت قرآن همین بس که بدانیم بهترين راه براى تحصيل روحانيت قلب و صفاى دل و بودن به ياد خدا، تلاوت و تدبر در آيات قرآن است. در این زمینه امام باقر عليه السلام روايت نموده كه پيامبر خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم فرمودند: «مَنْ قَرَأَ عَشْرَ آيَاتٍ فِي لَيْلَةٍ لَمْ يُكْتَبْ مِنَ اَلْغَافِلِينَ؛ كسى كه ده آيه از قرآن مجيد را در شب بخواند نام او در زمره غافلين ثبت نخواهد شد.» پيامبر اكرم صلّى الله عليه وآله و سلّم در روایتی دیگر مى فرمايند: «نَوّرُوا بُیُوتَکُمْ بِتِلَاوَةِ الْقُرْآنِ؛ خانه هاى خود را با خواندن قرآن نورانى كنيد».
در روایتی دیگر پیامبر اکرم صلّى الله عليه وآله وسلّم می فرماید: «ولِتالِى آیة مِنْ کِتابِ اللّه خَیرٌ مِنْ تَحْتِ العرش الى تُخوم السّفلى؛ براى تلاوت كننده آيه اى از قرآن ارزش و ثوابى بهتر از آنچه زير عرش تا زمين است موجود است» يعنى ثواب آن از آنچه که بين عرش و طبقات پائين است بیشتر می باشد.
تلاوت قرآن در رمضان
پيغمبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم در آستانه ماه مبارك رمضان طى خطبه اى که به خطبه شعبانیه معروف است چنين فرمود: «فَاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ بِنِیَّاتٍ صَادِقَةٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَةٍ أَنْ یُوَفِّقَکُمْ لِصِیَامِهِ وَ تِلَاوَةِ کِتَابِهِ؛ با نيت هاى خالص و دل هاى پاك از خداوند بخواهيد تا شما را در روزه داشتن و تلاوت قرآن در اين ماه توفيق دهد».
یکی از علل توصیه مؤکد تلاوت قرآن در ماه مبارک رمضان، اين است كه در ماه رمضان به سبب روزه، قلب انسان پاک و بی آلایش شده و آماده پذيرش آموزه های الهی است و قرآن هم بهترين منبع این نوع آموزه ها است لذا بهترين اعمال در شب ها و روزهاى ماه مبارك رمضان تلاوت قرآن است بگونه ای که ثواب تلاوت يك آيه از اين معجزه الهى در اين ماه، برابر با تلاوت تمام قرآن در غير ماه رمضان است.
در دسترس بودن میوه های قرآن کریم در ماه رمضان
امام صادق علیه السلام در باره ارتباط وثیق ماه رمضان و قرآن کریم مي‌فرمايد: «لكل شيء ربيع و ربيع القرآن شهر رمضان؛ هر چيزي بهاري دارد و بهار قرآن ماه رمضان است» به همین خاطر میوه‌های قرآن کریم در این ماه در دسترس ما هستند و ما می توانیم از ثمرات آن در این ماه سریعتر و آسانتر از ماه های دیگر بهره مند بشویم.
در روایات فراوانی تاکید شده است که خواندن یک آیه در این ماه ثواب یک ختم قرآن را دارد و شما را به اندازه یک ختم قرآن راهبری می‌کند، نکته مهم این پاداش بزرگ این است که، ما را راهنمائی کند به اینکه یکی از بهترین نعمتهای این ماه بزرگ قرآن کریم است و نباید از آن غافل شد.
بنابراین تلاوت قرآن کریم در این ماه، مطالعه ترجمه و تفسیر آن، همگی از اسباب بهره مندی از این کتاب آسمانی است و بى شك اين نسخه شفابخش، آلام ما را تسكين می دهد و قلب و روحمان را آرام مى كند اما آنچه که نجات بخش واقعی است رسیدن به باطن و حقیقت قرآن به اندازه ی مقدور است.
باطن و حقیقت قرآن چیست؟
باطن یا بطن قرآن، مقابل ظاهر یا ظهر قرآن است. هر چند برخی از آیات قرآن بر آن دلالت دارند؛ مانند: «وما یعلم تاویله الا الله والراسخون فی العلم؛ و تأویل او را جز خدا و راسخون در علم نمی دانند» اما مستند اصلی وجود ظاهر و باطن در قرآن، روایات معصومین علیهم السلام است؛ از جمله حدیثی که شیعه و سنی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلّم نقل کرده‌اند: «ان للقرآن ظهرا و بطنا و لبطنه بطنا الی سبعة ابطن؛ در حقیقت قرآن دارای ظاهر و باطن است و باطن آن هم تا هفت باطن دیگر دارد».
منظور از ظاهر قرآن چیزی است که هر کس با لغت فصیح عرب آشنا باشد، همان ابتدا آن را از آیه می‌فهمد اما باطن و حقیقت قرآن چیزی غیر از این نقش روی کاغذ و این آوا و الفاظ است، گرچه این لباس ظاهری را پوشیده است و در قالب الفاظ تنزل پیدا کرده است اما حقیقت آن بسیار بالاتر از فهم انسان های عادی است درست مثل پیامبر اکرم که در قالب یک انسان ظاهر شده و لباس بشر پوشیده ولی در واقع اسم اعظم الهی است و باطن و حقیقت وجودی او، آن کسی است که آن مقامات عالی نبوت را دارد.
باطن قرآن تجلی اسم جامع و اعظم الهی و در یک جمله همه آن چیزی است که هدایت و تربیت انسان را در خود نهفته دارد، لذا می‌فرماید: «و نزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شیء؛ و ما این کتاب را بر تو نازل کردیم که بیانگر همه چیز است.»
بنابر این اگر بخواهیم در این ماه عظیم به آن پاداش های بی پایانی برسیم که رسول مکرم اسلام صلی الله علیه و اله و سلم برای قرائت قرآن وعده داده است، باید کاری کنیم که به آن حقیقت متعالی قرآن کریم راه پیدا کنیم و قدم به قدم وارد وادی نور قرآن شده و با قرآن سیر کنیم تا در این ماه درهای باطن قرآن به روی ما گشوده شود و حقیقتی که بین ما و خدای متعال است اصلاح و نورانی شود.
راه رسیدن به باطن قرآن
برای رسیدن به باطن و حقیقت قرآن، – هر چند فهم تمام ژرفای آن اختصاص به راسخان علم یعنی اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام دارد – شرایطی لازم است که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1. تدبر و تفکر: قرآن تجلی خداست و مخاطب آن فطرت آدمی در هر عصری است. به همین دلیل همه محققان ژرف اندیش که در محضر حقایق قرآن زانو بزنند و در آیات آن تدبر و اندیشه کنند و با جرات و شهامت سؤالاتشان را مطرح کنند، می‌توانند در خور خود، پاسخ دریافت کنند.
2. طهارت و صلاحیت اخلاقی: اساسی ترین شرط برای راه یافتن به عمق قرآن کریم طهارت و پاکیزگی درونی است؛ «انه لقرآن کریم فی کتاب مکنون لا یمسه الا المطهرون؛ براستی که آن قرآن کریمی است که در کتاب محفوظی جای دارد، و جز پاکان نمی‌توانند به آن دست یابند»
3. درک عظمت قرآن: تا زمانی که قرآن به چشم قاری آن عظیم نیاید قدر گوهرهای نهان شده در آن را نخواهد دانست لذا در صدد استخراج آن بر نمی آید. بنابر شناخت عظمت قرآن ولو در حد مقدور، برای رسیدن به حقایق آن بسیار ضروری است. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم برای اینکه عظمت قرآن را به چشم ما بیاورد ماه مبارک رمضان را کریم و عظیم معرفی می کند. در دعای بعد از نمازهای ماه مبارک هم می خوانیم « عظمته و کرمته» ، « خدایا تو این ماه را عظیم و کریم قرار دادی» کرامت این ماه مبارک بخاطر وجود روزه و عظمت آن به خاطر نزول قرآن کریم در این ماه است. می گوید ماه رمضان آنقدر بزرگ است که توانسته ظرف وجودی یک موجود بسیار با عظمت به نام قرآن کریم بشود.
قرآن کریم همچنین در زمینه معرفی عظمت خودش چنین می فرماید: «لو انزلنا هذا القرآن علی جبل لرایته خاشعا متصدعا من خشیة الله وتلک الامثال نضربها للناس لعلهم یتفکرون؛ «اگر ایـن قرآن را بر کوهی فرو می‌فرستادیم، یقینا آن (کوه) را از بیـم خدا فروتـن (و) از هـم پاشیده می‌دیدی. و‌ایـن مثل‌ها را برای مردم مـی زنیـم باشـد که آنان بیندیشنـد.»
این شرافت و عظمت قرآن به قدری است که روزی در محضر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، کسی ماه مبارک رمضان را بدون پس و پیش، «رمضان » خطاب می کند. پیامبر از این نحوه خطاب ناراحت می شوند و او را نهی می کند و می‌فرماید: نگویید رمضان، بگویید شهر رمضان، زیرا رمضان از اسماء الله و ظرف وجودی قرآن کریم است.
بنابراین، با تدبر عمیق در قرآن، تطهیر دل‌ها و شناخت عظمت آن، می‌توانیم در جهت درک حقیقت درونی آن گام برداریم و به نور الهی آن اجازه دهیم تا جان و دل ما را روشن کند.
سید هاشم موسوی
