مقدمه
با فرارسیدن ایام با شکوه اربعین حسینی، میلیون‌ها عاشق و دلداده، پای در طریق عشق نهاده و رهسپار کربلای معلی می‌شوند تا پیاده روی و زیارت اربعین را به حماسی‌ترین شکل ممکن به تصویر بکشند. این حرکت عظیم معنوی، ریشه در سنتی دیرینه دارد که با پایمردی اهل بیت(علیهم‌السلام) و پیروان وفادارشان تداوم یافته است و اکنون نه تنها یک آیین مذهبی، بلکه تجلی تاریخی وفاداری و امت‌سازی حول محور ولایت و نمادی از استقامت، اتحاد و عشق بی‌کران به سیدالشهداء (علیه‌السلام) است.
در میان مظاهر این حرکت عظیم، موکب‌های مردمی و خیمه‌های پذیرایی از زائران، صحنه‌هایی از ایثار، خدمت و محبت بی‌چشم‌داشت را به نمایش می‌گذارند که ریشه در فرهنگ اهل‌بیت (علیهم‌السلام) دارد.
در این نوشتار، مروری کوتاه خواهیم داشت بر پیشینه تاریخی این سنت دیرینه و در این مسیر، به یکی از اولین و پرمعناترین نمونه‌های استقبال از زائران اشاره خواهیم کرد: برپایی اولین خیمه برای زائران امام حسین (علیه‌السلام) توسط امام صادق (علیه‌السلام).
این روایت تاریخی، نه تنها گواهی بر اهمیت زیارت امام حسین (علیه السلام) است، بلکه چراغی روشن برای خادمان امروز این مسیر پربرکت، جهت برپایی موکب‌ها و ارائه خدمت خالصانه به زوار حسینی خواهد بود و گوشه‌ای از پاداش عظیم الهی برای چنین خدمتی را نیز برای ما آشکار می‌سازد.
خیمه‌ای به نیّت استقبال از زائر حسین (علیه السلام)
در آغاز دوران حکومت منصور دوانیقی و در یکی از حساس‌ترین مقاطع تاریخ تشیع، امام صادق علیه‌السلام وارد نجف اشرف شدند. ایشان در آنجا خیمه‌ای برپا کردند و به یکی از یاران خود به‌نام موسی بن قاسم حضرمی مأموریتی خاص دادند.
موسی بن قاسم در نقل این مأموریت چنین می گوید: حضرت به من فرمود: ای موسی! به جاده‌ی اصلی برو، در آنجا بایست و نگاه کن. به‌زودی مردی از سمت قادسیه به‌سوی تو خواهد آمد. وقتی نزدیک شد، به او بگو: «در اینجا مردی از نسل پیامبر خدا تو را فرا می‌خواند.» او با تو خواهد آمد.
موسی می‌گوید: به راه رفتم و ایستادم. هوا بسیار گرم بود. همچنان ایستاده بودم تا نزدیک بود طاقت نیاورم و برگردم. در همین حال دیدم چیزی از دور می‌آید، شبیه مردی سوار بر شتر. به او نگاه می‌کردم تا به من نزدیک شد. به او گفتم: ای مرد! در اینجا فردی از نسل پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) تو را دعوت می‌کند و او نشانه‌هایی از تو به من گفته است. آن مرد گفت: مرا نزد او ببر. موسی می‌گوید: او را آوردم، شترش را نزدیک خیمه خواباند و امام او را فرا خواند. مرد عرب وارد خیمه شد. من نزدیک خیمه ماندم و گفت‌وگوی آن دو را می‌شنیدم، ولی آنها را نمی‌دیدم.
امام صادق (علیه‌السلام) از او پرسید: از کجا آمده‌ای؟ گفت: از دورترین نقطه‌ی یمن.
امام فرمود: آیا تو از فلان منطقه هستی؟ گفت: بله، من از همان‌جا آمده‌ام.
امام فرمود: برای چه آمده‌ای اینجا؟ گفت: آمده‌ام برای زیارت حسین (علیه‌السلام).
امام فرمود: یعنی هیچ انگیزه ای جز زیارت نداشته ای؟ گفت: بله، انگیزه ای جز این نداشتم، فقط آمدم تا نزد او نماز بخوانم، زیارتش کنم، سلامی بدهم و بازگردم نزد خانواده‌ام.
امام فرمود: شما درباره‌ی زیارت امام حسین چه دیدگاهی دارید؟ مرد گفت: ما برکت را در زیارت او می‌بینیم؛ در وجود خودمان، خانواده‌مان، فرزندانمان، دارایی‌ها و زندگی‌مان، و در برآورده‌شدن حاجت‌هایمان.
امام فرمود: ای برادر یمنی! می‌خواهی از فضل زیارت او چیزی بیش‌تر برایت بگویم؟ گفت: بفرمایید، ای فرزند رسول خدا.
امام فرمود: «إنَّ زيارة الحُسين (عليه السلام) تَعْدِل حـجّةً مقبولةً زاكيةً مع رسول اللّه» همانا زیارت حسین (علیه‌السلام) برابر است با یک حج پذیرفته و پاک، همراه با رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله).
آن مرد شگفت‌زده شد! امام فرمود: آری، به خدا قسم! بلکه دو حج پذیرفته و پاک، همراه با رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله). باز هم تعجب کرد! و همچنان امام صادق (علیه‌السلام) بر فضیلت آن افزود، تا آنجا که فرمود: « ثلاثين حـجّة مبرورةً متقبلةً زاكيةً مع رسول اللّه (صلىٰ اللّه عليه وآله)»؛ بلکه معادل با سی حج مقبول و پاک، همراه با رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله)![1]
برداشت های مهم از این روایت
در گفت‌وگوی بین امام و زائر یمنی، نکات بسیار لطیفی نهفته است که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
- سابقه دیرینه زیارت امام حسین (علیه السلام)
این روایت به وضوح نشان می‌دهد که حتی در دوران پرخفقان آغاز حکومت عباسیان و در زمان امام صادق (علیه‌السلام)، زیارت امام حسین (علیه‌السلام) یک سنت شناخته شده و مورد توجه بوده است. مرد یمنی که از “دورترین نقطه‌ی یمن” برای زیارت آمده، گواه بر گستردگی و اهمیت این زیارت در میان شیعیان آن زمان است.
- فضیلت بی‌نظیر زیارت امام حسین(علیه السلام)
امام صادق(علیه السلام) در این روایت، زیارت امام حسین(علیه السلام) را معادل سی حج مقبول همراه پیامبر(صلی الله علیه و آله) معرفی می‌کند. این تأکید، نشان‌دهنده‌ی عظمت معنوی زیارت کربلاست.
- اهمیت و جایگاه ویژه زائران امام حسین (علیه السلام)
توجه ویژه امام صادق (علیه‌السلام) به این زائر، از همان آغاز روایت مشخص است. ایشان خود به استقبال زائر می‌آیند و برای او خیمه می زنند و حتی با دقت و مشخصات او را برای موسی بن قاسم توصیف می‌کنند و این کار را نوعی کرامت و افتخار می‌دانند. این استقبال گرم و ویژه، نشان‌دهنده عظمت و جایگاه بسیار بالای زائران امام حسین (علیه‌السلام) در نزد اهل بیت (علیهم‌السلام) است و اهمیت تکریم و پذیرایی از آنها را به خوبی نشان می‌دهد.
این سنت بعدها در قالب موکب‌داری در پیاده‌روی اربعین، به‌صورت گسترده تداوم یافت. بنابراین، موکب‌های امروز امتداد آن خیمه امام صادق (علیه السلام) هستندکه با انگیزه‌ی الهی و بدون چشمداشت مادی، به زائران خدمت می‌کنند.
- تکریم زائر امام حسین (علیه السلام) به عنوان یک فرهنگ اصیل شیعی
امام نه‌تنها زائر را محترم شمرد، بلکه برای آمدن او برنامه‌ریزی کرد، مأمور فرستاد، و گفت‌وگویی محبت‌آمیز و تفصیلی با او داشت. این نشان می‌دهد که احترام به زائر، بخشی از فرهنگ اهل‌بیت (علیهم‌السلام) است و باید در جامعه‌ی شیعی به‌عنوان یک اصل اخلاقی و دینی نهادینه شود.
- جایگاه معرفتی و معنوی زیارت امام حسین (علیه السلام)
پرسش‌های دقیق امام (علیه السلام)از زائر یمنی درباره‌ی نیت او، بدون هیچ حاجت دنیوی، اهمیت قصد خالصانه در زیارت را برجسته و خط سیر زائر را در این سفر نورانی بخوبی ترسیم می کند.
- صبر و تلاش یاران برای خدمت به زائران
رفتار موسی بن قاسم نیز قابل توجه است: در گرمای شدید، با وجود سختی، مأموریت خود را رها نکرد. این نشان می‌دهد که خادمان زائر امام حسین (علیه السلام) باید اهل صبر، استقامت، و تعهد باشند. راه خدمت به زائر، راه راحتی نیست، ولی پاداش آن بی‌نهایت است.
سید هاشم موسوی
[1] . كامل الزيارات لابن قولويه القمي ص/305. ثواب الأعمال للشيخ الصدوق ص/93
