مقاله این هفته را به مناسبت گرامیداشت دهه اول فاطمیه به «نقش حضرت زهرا سلام الله علیها در تبیین جایگاه امامت و امام‌شناسی» اختصاص می دهیم.
مقدمه
امام‌شناسی در مکتب تشیع یکی از ارکان بنیادین باورهای اسلامی است که جایگاهی فراتر از شناخت فردی امام دارد و پایه‌گذار انسجام و هدایت امت اسلامی است. امام به عنوان حجت خدا بر روی زمین، نه تنها رهبر دینی بلکه الگوی جامع انسانیت و کمال محسوب می‌شود. در این میان، نقش حضرت زهرا سلام الله علیها به عنوان دختر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم و همسر امیر المومنین امام علی علیه السلام، در امام شناسی و تبیین جایگاه امامت، بسیار مهم و تأثیر گذار است. شخصیت و گفتار ایشان، به ویژه در مواجهه با چالش‌های پس از رحلت پیامبر، سرشار از درس‌های عمیق پیرامون امامت و نقش رهبری الهی است و با مطالعه و بررسی آن می توان به درکی عمیق‌تر از جایگاه امامت و مسئولیت‌های آن دست یافت.
بخش اول: جایگاه امامت در اسلام
قرآن کریم در برخی از آیات خود به جایگاه امامت اشاره می‌کند و ضمن متمایز ساختن این مقام از جایگاه نبوت، آن را بالاتر از نبوت معرفی می کند. حضرت ابراهیم علیه السلام پس از طی مراتب نبوت و کسب موفقیت در آزمایش‌های الهی، به مقام امامت نائل می شود. همچنین پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم در روز غدیر خم و به اذن الهی، حضرت علی علیه السلام را به عنوان امام پس از خود معرفی می کند. از سوئی دیگر در حدیثی معروف چنین می فرماید: «مَن ماتَ و لم یَعرِفْ امامَ زمانِه، ماتَ میتةً جاهلیةً»؛ هرکس بمیرد و امام زمانش را نشناسد، مرگ او به مرگ جاهلیت است و در آخر به تصریح قرآن مجید، دین اسلام پس از معرفی اولین امام پس از آخرین پیامبر، به کمال می رسد. همه این اتفاقات نشان‌دهنده ارزش والای مقام امامت بوده و به وضوح به جایگاه و نقش امام در تفکر اسلامی اشاره دارد.
بخش دوم: نقش حضرت زهرا علیها السلام در دفاع از جایگاه امامت
گفتار و رفتار حضرت زهرا سلام الله علیها به عنوان نمونه بارزی از پیروی کامل از قرآن مجید و الگوی شایسته برای تبعیت[1]، و نیز ایستادگی آن حضرت در دفاع از امامت امام علی علیه السلام، بخوبی نشان می‌دهد که شناخت و پذیرش امامت تا چه اندازه برای رسیدن به سعادت ابدی انسان ضروری است. دختر گرامی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم، با روشنگری و پافشاری بر حقایق امامت و ضرورت پیروی از اهل بیت علیهم السلام، مسیری را ترسیم کرده‌اند که تا امروز نیز راهنمای مسلمانان می باشد.
ایشان پس از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، از معدود کسانی بود که به دفاع از ولایت و حق امام علی علیه السلام برخاست. وی با شجاعت و اخلاص، در برابر فشارها و تهدیدات ایستادگی کرد و حتی جان خود را در این راه فدا نمود. آن حضرت با تأکید بر اینکه امامت و رهبری الهی به انتخاب مردم نیست بلکه وظیفه‌ای الهی است که به امام واگذار شده، اهمیت تبعیت از امام را برای حفظ وحدت امت اسلامی گوشزد کرد.
بخش سوم: قالب های گفتاری حضرت زهرا سلام الله علیها در دفاع از جایگاه امامت
تبیین دقیق و اصولی جایگاه امامت و رهبری در امت اسلامی یکی از بهترین شیوه های دفاع از این مقام است و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها از این شیوه بهترین بهره ها را برد و در قالبهاى گفتاری مختلفی، عظمت و جایگاه رفیع و بلند امامت را بیان کرد. چند نمونه از سخنان آن حضرت را در زیر ملاحظه می کنید:
- امام همانند کعبه است. در این زمینه در ضمن حدیثی فرمودند: «مَثَلُ الاِمامِ مَثَلُ الکَعبَة اِذتُؤتى وَ لاتَأتى؛ مثل امام، مانند کعبه است که باید مردم (براى طواف) به سراغش بروند نه اینکه کعبه به سراغ مردم برود.»
- امام مرکز توجه و هم عارفان است. در این باره نیز چنین می فرمایند: «و هو الامام…قطب الاقطاب؛ او امام است…و مرکز توجّه همه عارفان(و خداپرستان) می باشد.»
- امام وارث پیامبران است. ایشان در سخنی طولانی ضمن معرفی اهل البیت علیهم السلام به جایگاه امام علی علیه السلام به عنوان بارزترین فرد این خاندان پرداخته و چنین فرمودند: «نَحنُ وَسیلَتُهُ فى خَلقِه وَ نحن خاصَّتُهُ وَ مَحَلُّ قُدسِهِ وَ نَحنُ حُجَّتُهُ فى غَیبِهِ وَ نحن وَرَثَة اَنبیائِه؛ ما (اهل بیت) وسیله ارتباط خدا با خلق او و برگزیدگان خدا و محل قدس او و حجّت آشکار او و وارثان انبیاى او هستیم.»
در حدیث فوق، به چهار نقش محورى امامت اشاره شده است: واسطه بین خلق و خالق، جایگاه برگزیدگان الهى، حجّت و خلیفه خدا در روى زمین، و وارث انبیاى الهى.
- امام ضامن نظم و انسجام امت است. حضرت زهرا سلام الله علیها در این باره به زیبایی می فرمایند: «فَجَعَلَ اللّهُ…طاعَتَنا نِظاماً لِلملةِ وَ اِمامَتَنا اَماناًلِلفُرقَة؛ خداوند اطاعت و پیروى ما (اهل بیت) را سبب برقرارى نظم (اجتماعى) براى امّت (اسلامى) و امامت و رهبرى ما را (عامل وحدت) در امان ماندن از تفرقه قرار داده است.» و در جاى دیگر می فرماید: «اَمَا وَ اللّهِ لَو تَرَکُوا الحَقَّ عَلَى اَهلِهِ وَ اتَّبَعُوا عِترَةَ نَبیّهِ لَمَا اختَلَفَ فِى اللّهِ اثنَان؛ به خدا سوگند! اگر حق(امامت) را به اهلش واگذار مى کردند و از عترت و رسول خدا(ص) اطاعت مى کردند، دو نفر هم درباره خدا(و حکم او) اختلاف نمى کردند.»
این حدیث بخوبی بیان مى کند که امامت امامان بر حق، نه تنها وحدت اجتماعى و سیاسى امت اسلامى را در پى دارد، بلکه وحدت اعتقادى جهان را نیز تضمین می کند.
بخش چهارم: چگونگی الگو بودن حضرت زهرا سلام الله علیها برای امام زمان در مواجهه با چالش‌های زمانه
در بخش دوم اشاره شد که حضرت زهرا سلام الله علیها الگویی شایسته برای دفاع از مقام امامت، حتی برای ائمه معصومین علیهم السلام هستند. در اینجا، و به عنوان نتیجه این بحث، می‌توان گفت که الگو بودن آن حضرت برای امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف از سه جنبه قابل بررسی است:
- عدم بیعت با حاکمان ظالم: حضرت زهرا سلام الله علیها هرگز با حاکمان ستمگر زمان خود بیعت نکردند. امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز به همین شیوه عمل می‌کنند و از هرگونه وابستگی به حاکمان ظالم پرهیز دارند. طبق روایات، ایشان در هنگام ظهور هیچ بیعتی از سرکشان زمانه بر گردن نخواهند داشت.
- پیروی از راه‌های عادی و دوری از روش‌های غیرمتعارف برای اثبات حق: حضرت زهرا سلام الله علیها با اینکه حق خلافت از امام علی علیه السلام گرفته شد، از روش‌های خارق‌العاده برای بازگرداندن این حق استفاده نکردند. امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز بر همین مبنا عمل می‌کنند و در شرایط فعلی از ابزارهای عادی برای پیشبرد حق و هدایت امت بهره می‌گیرند، بدون آنکه به راه‌های غیرعادی روی بیاورند.
- تحمل ظلم و پایبندی به دعای خیر برای امت: حضرت زهرا سلام الله علیها علی‌رغم ظلم‌هایی که به ایشان و اهل بیت علیهم السلام شد، همواره برای امت اسلامی دعا می‌کردند و آنان را بر خود مقدم می‌دانستند. امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز با تحمل رنج‌ها و انکارها، همچنان برای هدایت و نجات امت اسلامی تلاش می‌کنند و از دلسوزی، راهنمایی و دعا برای آنان دست نمی‌کشند.
این سه ویژگی در حضرت زهرا سلام الله علیها الگویی است برای امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف و نشان از پایداری و استقامت در راه حق و هدایت امت اسلامی دارد.
[1] . امام حسن عسگری علیه السلام می فرماید: «نَحنُ حُجَجُ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ وَ جَدَّتُنَا فَاطِمَةُ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَینَا »، « ما حجت خدا بر خلق او هستیم و جده ما فاطمه حجت خدا بر ما است». همچنین امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در یکی از مکاتباتشان می نویسند: «اِنَّ فِی ابْنَةِ رَسولِ اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم لی أُسوَةً حَسَنَةً »، « قطعا دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم برای من الگوی مناسبی برای تبعیت است.»
سید هاشم موسوی